Οι μαθητές του Λυκείου διδάσκονται δικαίως ως εξεταστέα ύλη έργα του μεγάλου προγόνου μας και φιλόσοφου Πλάτωνα, χωρίς να υπάρχει συχνά αρκετός χρόνος αφομοίωσης των τεράστιων νοημάτων τους.
Ένα από τα έργα με διαχρονική σημασία και τελευταία επίκαιρη είναι η “Πολιτεία”. Κεντρικό πρόσωπο πάντα ο δάσκαλος του Πλάτωνα και όλης της ανθρωπότητας φιλόσοφος Σωκράτης. Το έργο εκτιμάται πως γράφτηκε το 374 πΧ και αποτελούνταν από 10 βιβλία.
Γιατί επίκαιρη η σημασία της “Πολιτείας” ;Διότι αφορά όποιον πολίτη ή πολιτικό αναγνωρίζει την γενικότερη εσωτερική παθογένεια και θέλει να την ανακόψει. Κεντρική ιδέα ανάλυσης του έργου είναι η έννοια της δικαιοσύνης στην διοίκηση της πόλης, μαζί με την ανάλυση περί αθανασίας της ψυχής και της μετεμψύχωσης . Καλεσμένοι ήταν σοφιστές και άρχοντες της περιοχής του Πειραιά σε σπίτι φίλου του Σωκράτη με δραματικό χρόνο το 422 πΧ. , την περίοδο μετά την πρώτη φάση στον Πελοποννησιακό Πόλεμο και την Ειρήνη του Νικία.
Ο Σωκράτης ως ομιλητής ανάγει την εξουσία των δικαίων ως απόλυτη προτεραιότητα για τη χρήστη διοίκηση της τότε πόλης – Κράτους ων Αθηνών. Ως δίκαιοι προβάλλονται οι άριστοι στο πνεύμα και τη μόρφωση, που πρέπει να αναλάβουν με κάθε τρόπο την διακυβέρνηση. Με βάση τη διάκριση της ανθρώπινης ψυχής στο λογικόν(σκέψη) – επιθυμητικόν (τάσεις – ροπές) – θυμοειδές(χαρακτήρας) ο φιλόσοφος Σωκράτης αναφέρει τις ιδιότητες που ο ίδιος εκτιμά ως αναγκαίες :Οι φύλακες – άρχοντες(μορφωμένοι και ηθικοί πολίτες που κυβερνούν) , οι φύλακες – επίκουροι ( πολίτες που επιβλέπουν την τήρηση των κοινωνικών κανόνων και εξασφαλίζουν την κοινωνική τάξη) και οι δημιουργοί (τεχνίτες – παραγωγοί). Στο έργο αναφέρεται η κοινωνική κινητικότητα, δηλαδή η αναβάθμιση κάποιου σε θέσεις εξουσίας αν έχει προσόντα ανάλογα.
Ο Πλάτωνας εδώ βρίσκει ευκαιρία να ξεδιπλώσει αλληγορικά την παγκοσμίως γνωστή “Θεωρία του Σπηλαίου”. Θεωρεί τους απλούς πολίτες ως αλυσοδεμένους σκλάβους σε ένα σπήλαιο, χωρίς δυνατότητα να δουν έξω από αυτό παρά μόνο σκιές εντός του που νομίζουν ως αλήθεια. Όποιοι καταφέρνουν να δουν εκτός σπηλαίου και παρουσιάζουν την πραγματική εικόνα στους υπόλοιπους δέχονται περιφρόνηση από εκείνους. Άρα με βάση την “Πολιτεία” οι φιλόσοφοι – βασιλείς έχουν ως καθήκον να τους βγάλουν από την άγνοια.
Μία ακόμα ενδιαφέρουσα πτυχή είναι η αναφορά του Σωκράτη σε “φαύλα πολιτεύματα”. Δηλαδή σε μορφές διακυβέρνησης που προωθούν τη δόξα των Στρατιωτικών (τιμοκρατία), τα συμφέροντα λίγων και πλούσιων σε αντίθετη γραμμή από το λαό (ολιγαρχία) και την ανεξέλεγκτη οχλαγωγία-ασυδοσία του κόσμου (δημοκρατία). Το τέλειο πολίτευμα είναι κατά το έργο η αριστοκρατία του πνεύματος. Αυτή η άρχουσα τάξη στηρίζεται σχετικά με την τήρηση των νόμων από την τάξη των φυλάκων και την παραγωγή υλικών αγαθών για διαβίωση από την τάξη των δημιουργών.
Η Θεωρία των Ιδεών ή Θεωρία του Σπηλαίου (πηγή:vakalis. edu. gr)
Βασική αναφορά στον Πλάτωνα δεν μπορεί να γίνει χωρίς την μελέτη της “Ακαδημίας” του. Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού η ίδρυση της Σχολής του Πλάτωνα το 389 πΧ στόχευε σε διδασκαλία των μαθηματικών, των φυσικών και πολιτικών Επιστημών. Τα μαθηματικά γνωστά ως “Γεωμετρία” τότε ήταν βάση του ορθού λογικού αποδεικτικού συστήματος που δημιούργησε ο Πλάτων τότε, όπως και ο Αριστοτέλης κι άλλοι φιλόσοφοι της σχολής. Η Πυθαγόρεια φιλοσοφία συνέβαλε στη δημιουργία του αποδεικτικού συστήματος της Ακαδημίας. Εννοείται πως η Σωκρατική διαλεκτική (αμφισβήτηση του συνομιλητή) και μαιευτική ( ερωτήσεις προς απάντηση στο διδασκόμενο για ανακάλυψη της αλήθειας) δεν έλειπαν από την διδακτέα ύλη καθότι και ο Πλάτων ήταν μαθητής του Σωκράτη.
Παρά την αλληγορική αφήγηση στο έργο της “Πολιτείας” ο γράφων διαβλέπει μέσα στις ιδέες που προβάλλονται αφορμές για χρήσιμα και επίκαιρα ερωτήματα. Η Σωκρατική “μαιευτική” θα βοηθήσει κάθε αναγνώστη να βγάλει συμπεράσματα.
- Σε μια χώρα που έχει γίνει κατάχρηση του όρου “Δημοκρατία” γιατί ο φιλόσοφος Σωκράτης θεωρεί το πολίτευμα “φαύλο” ;Είναι αβάσιμοι οι λόγοι σκέψης του;
- Υπάρχουν στις μέρες μας άτομα ικανά να αποτελέσουν τη λεγόμενη “αριστοκρατία του πνεύματος” ; Αν όχι γιατί;
- Η κοινωνική κινητικότητα που αναφέρεται στο έργο σε τι συνθήκες παρατηρείται στη σύγχρονη Ελλάδα;
- Το κυριότερο ερώτημα :κατά πόσο διαφέρουν οι δεσμώτες της Θεωρίας του Σπηλαίου με το εκλογικό σώμα της σύγχρονης Ελλάδας;
- Ο πρόγονος και μεγάλος Δάσκαλος της ανθρωπότητας Σωκράτης καταδικάστηκε σε θάνατο “διότι εισήγαγε καινά δαιμόνια στην πόλη”. Ποια ανταπόκριση εισπράττουν σήμερα σώφρονες διανοητές ;
- Η ορθή λογική μέσα από τα μαθηματικά, τη φυσική, τη φιλοσοφία και την πολιτική επιστήμη γέννησε χάρη στην Ακαδημία του Πλάτωνα ένα λογικό και αξιόπιστο αποδεικτικό σύστημα, στο οποίο βασίστηκε η παγκόσμια επιστήμη. Παρά το Διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μΧ επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού το 529 μΧ αποφασίστηκε η αναστολή των εργασιών της. Ποια συμφέροντα και ιδεολογικές καταβολές εξυπηρέτησε η απόφαση αυτή; Και βέβαια πως μετασχημάτισε το πολιτιστικό υπόβαθρο του Ελληνισμού από τότε έως σήμερα;
Φώτο :Φιλοσοφική Λίθος
Γράφει ο Δημήτρης Φούκας
