Με αφορμή τη συζήτηση που έχει ξεσπάσει σχετικά με τον νέο νόμο«Μεταρρυθμίσεις ποινικών διατάξεων, κατάργηση των καταστημάτων κράτησης Γ’ τύπου και άλλες διατάξεις» που προβλέπει, μεταξύ άλλων, μέτρα για την αποσυμφόρηση των φυλακών και για τον κατ’ οίκον περιορισμό βαριά ασθενών κρατουμένων, παρατίθενται κάποια νομικά δεδομένα και σκέψεις που φωτίζουν το ζήτημα:
Κατ’ αρχάς, ο σκοπός της ποινής-εγκλεισμού είναι τριπλός: εξυπηρετεί την απάντηση-τιμωρία της πολιτείας στην αντικοινωνική πράξη που διέπραξε ο δράστης (δίκαιη ανταπόδοση), την αποτροπή τέλεσης αντίστοιχων πράξεων από άλλους πολίτες υπό τον φόβο της τιμώρησης (γενική πρόληψη) και την αποτροπή τέλεσης αντίστοιχων πράξεων από τον συγκεκριμένο δράστη, πρακτικά μέσω του φυσικού περιορισμού του αλλά και ηθικά, μέσω του σωφρονισμού του (ειδική πρόληψη). Η σειρά των στόχων είναι ενδεικτική.
Σε ένα φιλελεύθερο σύστημα δικαίου, που διαπνέεται από τις αξίες του Διαφωτισμού, ο δράστης εγκλήματος τιμωρείται μεν, δεν μπορεί να βασανίζεται ωστόσο. Το ίδιο σύστημα που απεχθάνεται και έχει καταργήσει τη θανατική ποινή, δεν μπορεί να αποδέχεται την κράτηση σε απάνθρωπες συνθήκες που πλήττουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, προκαλούν φόβο και φυσικό και ψυχολογικό πόνο στον κρατούμενο. Και ναι μεν η τιμωρία και, κατά βάση, η φυλάκιση μπορεί να προκαλούν δυσφορία μέχρι κάποιο βαθμό, ωστόσο, όπως παγίως κρίνει το ΕΔΔΑ, «τα μέτρα περιορισμού της ελευθερίας συνήθως μπορεί να περιλαμβάνουν ένα τέτοιο στοιχείο [δοκιμασίας ή ταπείνωσης].
Σύμφωνα με αυτή την πρόβλεψη το Κράτος πρέπει να εξασφαλίσει ότι ένα άτομο πρέπει να κρατείται σε συνθήκες που είναι συμβατές με τον σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπειά του, ότι ο τρόπος και η μέθοδος εκτέλεσης του μέτρου δεν τον υποβάλλουν σε τέτοια αγωνία ή ταλαιπωρία που υπερβαίνει το αναπόφευκτο επίπεδο δοκιμασίας που είναι εγγενές στην κράτηση και ότι, δεδομένων των πρακτικών απαιτήσεων της φυλάκισης, η υγεία του και η ευημερία του είναι επαρκώς εξασφαλισμένες»
[1]. Με απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες -εκτός των άλλων- καταστρατηγούνται και οι σκοποί του εγκλεισμού: ο κρατούμενος που πονά και φοβάται δεν είναι δεκτικός σωφρονισμού, αλλά ούτε και η ανταπόδοση που του επιφυλάσσει η πολιτεία εμφανίζεται δίκαιη. Δεδομένου ότι ενίοτε ο θάνατος θεωρείται προτιμότερος από τον βασανισμό
[2] θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι είναι χειρότερος από τη θανατική ποινή ένας εγκλεισμός που ταλαιπωρεί σωματικά και ψυχικά τον κρατούμενο, οδηγώντας τον στην εξαθλίωση, την απώλεια της ανθρώπινης υπόστασής του και κάποιες φορές (αρκετές, τελευταία) στην αυτοκτονία.
Οι μαρτυρίες, τα ρεπορτάζ και οι φωτογραφίες από παντός είδους καταστήματα κράτησης (συμπεριλαμβανομένων κέντρων κράτησης αλλοδαπών, νοσοκομείων φυλακών κ.λπ.) παρουσιάζουν το πρόβλημα σε μεγάλη έκταση. Λιγότερο γνωστές και ευανάγνωστες, οι πάμπολλες καταδίκες της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ για τις συνθήκες κράτησης και οι εκθέσεις της Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης (πιο πρόσφατη η έκθεση του 2013) δεν αφήνουν περιθώρια για κωλυσιεργία και υπογραμμίζουν την υποχρέωση του κράτους να εξασφαλίζει την υγεία και την αξιοπρεπή διαβίωση των κρατουμένων. Εκτός των άλλων, η Ελλάδα έχει καταδικαστεί και ειδικά για τις συνθήκες κράτησης του Σάββα Ξηρού (Affaire Xiros c. Grece) από το ΕΔΔΑ, το οποίο έκρινε ότι οι συνθήκες κράτησης ήταν ανεπαρκείς σε σχέση με την κατάσταση της υγείας του και τις ανάγκες της νοσηλείας του.
Η λύση, ιδανικά, θα ήταν η δημιουργία και λειτουργία ενός επαρκούς και σύγχρονου δικτύου φυλακών με όλες τις απαραίτητες υποδομές που θα παρέχουν τα αναγκαία. Μέχρι όμως να καταστεί αυτό εφικτό, ένα κράτος που θέλει να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορεί να ανεχθεί να βασανίζεται ούτε ένας κρατούμενος, έστω και για λίγο. Και αν η παραπάνω ρητορική δεν είναι πειστική, είναι πάντως ιδιαίτερα εύγλωττες οι πολυάριθμες καταδίκες που βαραίνουν την Ελλάδα, με βάρος κατ’ αρχάς ηθικά αβάσταχτο αλλά και οικονομικά καθόλου ευκαταφρόνητο, μια και για κάθε καταδίκη η χώρα καλείται να καταβάλει σεβαστή αποζημίωση στα θύματα, οι αποφάσεις του ΕΔΔΑ, δε, είναι εκτελεστές (που σημαίνει ότι οι αποζημιώσεις πράγματι καταβάλλονται και δεν επιβάλλονται μόνο κατ’ επίφαση).
Άννα Β. Κιβρακίδου
efsyn.gr
